ŞEHRİN SU İHTİYACININ YÜZDE 30’U BURADAN SAĞLANIYOR
Turfan’ın su ihtiyacının yüzde 30’u, hâlâ bu yeraltı kuyuları olan Karız Kanalı’ndan sağlanıyor. Karız Kanalı’nı Çinliler ‘Yeraltındaki büyük kanal’ olarak adlandırıyor.
Karez Kanalı’nın tarihini ve şimdiki özelliklerini anlatmak üzere oluşturulan sergi, bölgeyi ziyaret edenler tarafından büyük ilgi görüyor.
Karız Kanalı müzesinde yeraltı su kanallarının üç boyutlu maketi, insanoğlunun doğa koşullarına nasıl meydan okuduğunu net bir şekilde gösteriyor.
Tanrı Dağları’ndan yüzyıllardır bölge halkına hizmet veren yeraltı kanalları 1.5 metre yükseklikte, 60-70 cm genişlikte inşa edilmiş.
Günde 858 metreküp su taşıyor. Ancak bugün bu oran neredeyse üçte bir oranına düşmüş durumda.
Son bulgulara göre 6 bin yıl önce sadece yerçekimi kullanılarak çalışması sağlanan Karız Kanalı, 60 kilometre uzaktaki kurak Turfan bölgesini bereketli vaha haline getirmiş.
Dünyada tıpkı Karız Kanalı gibi ilginç özellikleri olan yerler bulunuyor. İşte o yerlerden bazıları…
Tanrı Dağları’ndan yeraltına süzülen sular, Taklamakan Çölü altından alınarak, Turfan Karızları sayesinde, Turfan Şehrine hayat ve bereket getirmektedir. Yerin altında, ortalama 5 ile 60 kilometre uzunluğundaki Turfan Karızları; yerin 120 metre altında ve toplam 5 bin km uzunluğunda bir mühendislik ve uygarlık harikası yeraltı su yapılarıdır. Zamanımızdan 6 bin yıl önce yapıldığı belgelenen Turfan, Toksin, Kumul, Hama ve Kaşkar Karızları, tarihi İpek Yolu üzerindeki bulunan kervansaraylar ve bereketli tarım alanları ile Uygur Türkleri başta olmak üzere; Çin’in Sincan bölgesindeki tüm halklara hayat vermektedir…
Kurak ve yarı kurak bölgelerde, karızların kullanımının başlıca nedenleri arasında:
1-) Yer altı suyu, karız kanalı boyunca yerçekimi kuvveti altında aktığı için, ayrıca bir güç kaynağına gere yoktur.
2-) Akım tamamen yeraltında cereyan ettiği için, buharlaşma kayıpları yok denecek kadar azdır.
3-) Uzun zaman süreleri için, yerel ev ve tarım kullanma suyunun sürdürülebilir biçimde, devam etmesini temin ederler. Bunun en önemli örneği, Çin Halk Cumhuriyeti / Sinciang-Uygur Özerk Bölgesi’nde bulunan Turfan ve Kumul Karızları, Şiraz ve Kumul bölgesinde işleriliğini koruyan İran Qanatları, Lenkeran, Gence ve Nahçivan’da var olan Azerbaycan Kehrizleri, Türkiye’de Van Kerizleri başta olmak üzere, Anadolu’nun 66 ilinde bulunan tarihi yeraltı su medeniyetleri yanı sıra; Cezayir Hattarad Su Kanalları, Umman Aflajları ve Falajları, Afganistan, Türkmenistan, Tacikistan, Kazakistan, Macaristan, Irak, Suriye, Ürdün, Mısır, Sudan, Çad, Libya, Tunus, Fas, Cezayir, İspanya, Almanya, İngiltere, Amerika (Arizona), Peru, Şili karızları alternatif su medeniyeti olarak can çekişiyor…
4-) Öte yandan; Suudi Arabistan’da Tayf ve Mekke Uyunu adı verilen Qanatları’dır. Mekke’de Kabe’ye Vadii Fatıma, Vadii İbrahim ve Naa’man Vadisi’den su getiren meşhur Ayn Zubeyde Qanat sistemi; Tayf Dağlarından Arafat’a 40 km ve Arafat’tan Mekke merkeze kadar 24 km Uyun adı varilen Karız su yapıları bulunmaktadır. Bu sistem, 750 yıllarında Abbasi Hükümdarı Harun Reşit’in eşi Zübeyde Hanım tarafından yaptırılmıştır. 1578’de Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan, kızı Mihrimah Sultan adına Mimar Sinan tarafından 24 km yeni Su hattı yaptırılmış ve Zübeyde su yollarının bozulan kısımları da Osmanlı döneminde onarılmış, bu gün bile işlerliğini göstermektedir. Ayrıca, 2. Abdulhamit Döneminde de Cidde yakınlarında, Kızıldeniz kıyısında yapılan ve bu gün bile işlerliği olan arıtma tesisinden alınan temiz su, 80 km uzaklıkta bulunan Mekke şehrine yeraltında borularla su getirilmiş ve 1902 yılında, Fransız harita mühendislere 1/4000 ölçekli tesviye eğrili ve renkli Mekke Su Yolları haritası çizdirilmiş ve hala bu proje uygulanmaktadır. TRT Belgesel Kanal adına (24’x7 bölüm) “Kutsal Su Zemzem” belgeseli ve Sinema Genel Müdürlüğü adına 57’ olarak çektiğim “Mekke Su Yolları” belgeseli, Cidde, Medine, Mekke ve Tayf Dağları yanı sıra; kutsal toprakların ve Kabe’nin içme ve kullanma sularının, 4 bin yıllık tarihi süreçte nasıl sağlandığını ve Zemzem suyunun bilinmeyen mucize özelliklerini ortaya çıkardım. Cidde’de bulunan Kral Abdulaziz Üniversitesi, Zemzem Araştırma Enstitüsü’nde bulunan uzman hidrojeoloji hocaları yanı sıra; Japon, Alman, Türk ve Arap bilim adamları ile yaptığım özel röportajlar ve Zemzem Kuyusunun kaynağında yaptığımız özel çekimler ile farklı bir belgesel ortaya çıkarmıştım. Ama ne yazık ki belgesel yayından kaldırıldı…
Devamı yarın…