Uygarlık harikası Uygur Karızları
Su Medeniyeti, Sağlık, Kültür ve Alternatif Doğa Gezimiz sürüyor… Dünyayı keşfediyoruz, yeniden… Sağlıklı olmanın, doğal beslenmenin; turfanda sebze ve meyve yemenin tam zamanı…
Kadim ata yurdu Orta Asya coğrafyası içinde, Çin Halk Cumhuriyeti / Sincan-Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti Urumçi’den sonra, merakla ve heyecanla gitmek istediğim yerin başında gelen Turfan Şehri’nin sır dolu, bilinmeyen yönlerini keşfetme arzum, özgün bir gezi yazısı ve ardından çektiğim belgesel çalışmalarım sonunda; Karız gerçeğini dünya ve Türkiye gündemine soktuğum için mutluyum…
Dünyanın 99 haline tanıklık eden, belgeselci ve araştırmacı yazar Dursun Özden imzasıyla; son olarak Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı Sinciang-Uygur Özerk Bölgesi’ne yaptığım gezi, araştırma ve belgesel çekimleri kapsamında; Orta Asya’da, birlikte yaşama kültürünü ve kolektif bir kamu iradesinin ürünü olan; tüm dünyada, Orta Asya’da; Tanrı Dağları’ndan gelip yeraltına süzülen sular, Taklamakan Çölü’nün 120 metre altında ve toplam 5100 kilometre uzunluğunda, 6 bin yıldır hala yaşatılan Uygur Su Medeniyetini araştırdım, belgeledim ve siz sevgili meraklı okurlar için yazdım be Uygur Karızları başlıklı belgesel film çektim…
“Uygur Karızlarına Yolculuk” adlı gezi kitabım, “Turfan Karız Cenneti” adlı araştırma-inceleme kitabım, “Suyla Gelen Medeniyet” adlı röportaj-belgesel metni kitabım ve TC. Kültür veTurizm Bakanlığı / Sinema Genel Müdürlüğü ile Çin Halk Cumhuriyeti / Sincan-Uygur Özerk Bölgesi-Karız Araştırma Enstitüsü desteğiyle çektiğim “Uygur Karızları” belgeselim, oldukça beğeni topladı… Bu bağlamda, “KARIZ” gerçeğini, Türkiye (DSİ) ve Dünya (UNESCO-IHP) Su Forumu gündemine taşımak ve suyun stratejik önemi ve kültürünü yaşatmak gibi bir misyonu yaşattığım için mutluyum…
Farsça kökenli bir sözcük olan Karız: Kar izi, yer altı su yolu, lağam, kehriz, keriz, ganat, uyun, hattarad, aflaj, falaş, tıraz, galeri ve tünel anlamına gelmektedir. Zamanımızdan 6 bin yıl önce Orta Asya’da, Uygur Türkleri tarafından yapılan ve Bir Uygarlık Harikası olarak adlandırılan, Turfan havzasındaki Karız yer altı su kanalları sistemini ve Antik Yarnaz Kentini inceleyen Özden, Uygar Asya ve Türk tarihine bir ışık tuttu. Ata yurdu Asya’dan, Ana vatan Anadolu’ya uzanan ve tüm anakaraları kapsayan Türk Kültürünün izlerini sürdü. Tanrı Dağları’ndan başlayıp Turfan Havzasına uzanan, Taklamakan Çölü’nün 120 metre altında ve toplam 5100 kilometre uzunluğundaki Karızlar, yer altındaki Çin Seddi olarak tanımlanıyor.
Çin’deki ikinci büyük teknoloji harikası olarak vurgulanıyor.
İnsanlığın yarattığı en eski uygarlık miraslarından biri olan Karızlar; Batı merkezli araştırmacıların ve tarihçilerin, Asya Kültürü üzerine yaptığı standart ve stratejik yalanlarını, saptırmalarını ve küresel tezlerini çürütüyor
Turfan hakkında kısa bilgiler
Turfan vahasında, milattan önce ilk yüzyıl döneminden kalma Aidingju ve Subaşında bazı kalıntı ve belgeler bulunmuştur. Merkezi Turfan’da olan Jushi Krallığı İsa’nın doğumundan kısa süre önce ilk defa Milattan önce 67’de Çin kaynaklarında bahsedilen ve Çinliler tarafından ele geçirilen sonra, Milattan sonra 10. yılda Hiung-nu egemenliğine girmiş, kısa sonra bağımsızlığına kavuşmuştur. İlk MS yüzyıllarında, Turfan nüfusunun çoğu Tocharca konuşurmuş, ayrıca Çince ve Soğdca konuşanlarda bulunurmuş.
5. 7. yüzyılda, Turfana Türkler hakim olmuş. 640 yılında Çinlilerin, 790 yılında Tibetlilerin eline geçmiştir. 843 yılında Turfan ikinci Uygur Hükümdarlığının bir parçası olmuştur. Bu devirde çoğunluk Budist dini yanında Mani ve Hristiyan dinleride Turfan’da yaygınlaşmıştır.
Kaşgar Emirliği’ni bağlı olan bu bölge Yakub Beg zamanında 1877 yılı ilkbaharında Qing Hanedanı Olağanüstü Veziri bir konuda İmparatorundan tam yetkiyi alan vezir) Tso Tsung-t’ang komutasındaki Çin ordusu saldırısı üzerine Çin’nin eline geçmiştir.
20. yüzyılın başlarında Grünwedel ve Le Cog tarafından Turfan’da yapılan kazılarda; Maniheist sanata ait freskler, ipek üzerine boyanmış resimler gibi birçok örnek ortaya çıkarılmıştır. Bu resimlerin hemen hemen tamamında kişiler; beyaz veya kırmızı urbaları ve maniheist külahları ile tanınırlar. Türk kavimlerince yaygın bir şekilde kullanılan keçe şapka ve külahlara Uygurlar döneminde tepecikler ilave edildiği bu fresklerden anlaşılmaktadır. A. von Le Gog tarafından Almanya’ya götürülen Uygur duvar resimleri, şimdi Berlin arkeoloji müzesinde sergilenmektedir.
Turfan; batısında Toksun İlçesi, kuzeybatısında Urumçi şehri, kuzeyinde Jimisar İlçesi ve Guçung İlçesi, doğusunda Piçan İlçesi, güneyinde Lopnur İlçesi ile sınırdır. Turfan şehri, iki mahalle komitesi, iki kasaba, yedi kırsal belde ve üç özel kırsal belde gibi yerleşim birimlerinden oluşur. Turfan şehri Turfan Havzası’nın kuzey kenarında kurulmuş, havzanın en çukur yerinde Aydınlık Gölü, deniz seviyesinden -154,50 metre derinlikte olan bölgede bulunur. Böylece Turfan dünya’da (-157 metre derinliğinde) Lut Gölü’nden sonra, ikinci çukur olan havzasıdır. Dünyanın en sıcak yerleşim bölgelerinden birisidir. Doğu Türkistan’da hava sıcaklığının en yüksek olduğu bir bölgede kurulmuş olan Turfan, “Alev vahası” olarak da adlandırılır.
Devamı yarın…
