Bir dizi kuyunun galeriler aracılığıyla bir birine başlanması ve dağ etek veya yamaçlarından ovalara, vahalara, tarım ve yaşam alanlarına; yani kullanım yerlerine kadar yer altı suyunu getirmeye yarayan yapılara Karız adı verilir. Karızlar, tarihin farklı zamanlarında (6000-2500 yıl önce) ve dünyanın farklı coğrafyalarında kullanılmaya başlanmıştır. Bu sistemin ana yapısı içinde, yerçekimine uygun hafif eğimli olan ve yer altı suyunu toparlayarak, yer üstüne çıkaran bir galeri teşkil eder.
Karızların yapımında ilk adım olarak, dizi şeklinde geniş çaplı kuyuların yer altı suyunun bulunduğu yere kadar indirilmesi gereklidir. Başkuduk adı verilen bu kuyular yaklaşık 10-400 metre aralıklı, 70-90 cm. çapında ve 5-120 metre derinliklere ulaşabilir. Karızların iç çapı ise, karızcıların rahat çalışabileceği genişliktedir. Karızların içinden suyun rahat akması için, %1 ile binde 6 kadar akar kot eğim hesabı yapılmıştır. Karız kuyularının düzgün bir sırada yapımı ve yeraltında yön bulma işlemleri ise, tam bir mühendislik ve teknoloji harikası yöntemlerdir.
Karızlar, daha ziyade alüvyonlu ve yelpaze şeklinde birikmiş olan geçirimli tabakalardaki akiferlerde, hafif eğimli olarak yapılmıştır. Bunlar, yeraltı suyu sızıntılarını toplayarak eğim yönünde taşır ve kullanım yeri civarında yeraltı suyu seviyesinin üzerinde yer üstüne çıkarılır.
Turfan Karız Cenneti yeni konuklarını bekliyor
Üç kez gittiğim Çİn Halk Cumhuriyeti Uygur-Sincan Özerk Bölgesi’nde bulunan Turfan, Toksin, Kumul ve Urumçi bölgesindeki, yeraltı su kanalları sistemi-Karızları araştırdım, yazdım ve belgeselini çektim. Çİn’de Turfan, Urumçi, Pekin, Şankay, Şian ve Yuang-Kunming kentlerinde; İran’da Kum, Yazd, Şiraz, İsfahan ve Tahran kentlerinde, Azerbaycan’da Bakü, Lenkeran, İmişli, Bilesuvar, Gence ve Nahcıvan kentlerinde, Umman’da Muskat ve Salalah kentlerinde, Arabistan’da Cidde, Medine, Mekke ve Tayf kentlerinde, Suriye’de Şam, Tartus, Laskiye, Halep, Hama, Rakka, Humus, Dera, İdlip, Deyrizor, Haseke ve Palmira kentlerinde, Sudan’da Hartum, Port Sudan, Ömdurman, Vad Medeni, El Obeid, El Gadarif, Atbara, Kassala kentlerinde, Tunus’da Tunus, Kartaca, Sousse, El Kaf, Bizerta, Douz, Hammamet, Nebil, Tibaze kentlerinde, İspanya’da Mayarko Adası, Cezayir’de Cazayir, Konstantin, Vafran, Adrar, Barika, Batna şehirleri, Rusya’da Moskova, Kazan, Ufa, Votkinsky, Hakas, Tuva-Kızıl, Yakutsky, Altay kentlerinde, Macaristan’da Budapeşte, Romanya’da Bükreş, Köstence, Varna, Tulca, Maçin kentleri, Bulgaristan’da Sofya, Filibe, Burgaz, Kırcali, Hasköy, Rusçuk kentleri, Makedonya’da Üsküp, Manastır, Ohri, Köprülü, Kumanova, Radaviç kenrtleri, Yunanistan’da Selanik, Kavala, İonya, Kozani, Nea Galvari, Nea Epivades, Girit kentlerinde ve başka ülkelerde Karız Su Medeniyeti, Suyun Stratejik Önemi ve Su Kullanım Bilinci üzerine sunumlar yaptım. Karız gerçeğini Türkiye ve dünyaya tanıtmaktayım… Bir Dursun Özden projesi olan: “Uygur Karızları-Turfan Karız Cenneti” Belgeseli beğeniyle izlenmektedir…
Devamı yarın…
