Yazımın başlığına bakıp, bu ne haldir, diye yadırgamayınız. Bu divan şairimiz, bir muamma ile anılır:
“Bende yok sabr u sükûn sende vefâdan zerre / İki yokdan ne çıkar fikredelim bir kerre” Bilindiği gibi ''na'' olumsuzluk edatıdır isminin ilk hecesinde,''bi'' 'de aynı işlevde. Öyleyse sorar:''iki yoktan ne çıkar fikredelim bir kere'' Bu soru bizi Nâbî’ye ulaştırır. Öte yandan yok, yok olunca var kalır.
Gün görmüş, feleğin çemberinden geçmiş, hayatlarından ibret alınmasını arzu eden kimleler Urfalı Nabi’nin şu beytini söylerler:
“Bağ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz
Biz neşâtın da gamın da rûzgârın görmüşüz…”
Asıl adı Yusuf olan Nâbî 1642’de Urfa’da doğdu. İyi bir eğitimden geçti. 1665 yılında, 22-23 yaşlarında iken İstanbul’a gitti. Musâhib Mustafa Paşa’nın himayesine girdi. Divân kâtipliğine getirildi. Padişahın damadına kâtip olması, şairi saray çevresine de yakınlaştırdı. Nitekim, IV. Mehmed’in Edirne Sarayına gidişi sırasında, birlikte götürdüğü maiyetinde Nâbî de yer aldı. Lehistan seferine katıldı.
Musahib Mustafa Paşa’nın desteğiyle, 1679 yılında Hacca gitti. Dönüşüde Musâhib Mustafa Paşa’ya kethüdâ oldu. Paşa’nın 1685’te Kapudân-ı Deryâlık göreviyle Mora’ya tayin edilmesiyle birlikte Mora’ya gitti. Burada bir süre kalan şair, Paşa ile birlikte yeniden İstanbul’a döndü. Musâhib Mustafa Paşa’nın vefatıyla Nâbî himayesiz kaldı ve uzun yıllar yaşayacağı Halep’e yerleşti. Nâbî’nin, 1687 ile 1710 yılları arasında, 23 yılı aşan bir süre burada yaşadı.
Halep Valisi Baltacı Mehmed Paşa, 1710’da yeniden sadarete geçince, Halep’te yaşayan Nâbî’yi İstanbul’a getirmeye karar verdi. Nâbî’nin İstanbul’a dönüşü, şairler arasında memnunlukla karşılandı. İstanbul’a döndükten sonra, sırasıyla Darbhâne Eminliği ile Başmukabelecilik ve Mukabele-i Süvârî makamlarına getirildi 12 Nisan1712’de vefat etti. Kabri, Üsküdar’da Karacaahmet Mezarlığında bulunuyor.
Türkçe ve Farsça divanlarından başka, Hayrâbâd, Hayrî-nâme, Sûrnâme, Tuhfetü’l Harameyn, Münşeât, Kırk Hadis Tercümesi, Zeyl-i Siyer-i Veysî, Fethname-i Kamaniçe gibi önemli eserler kaleme aldı.
Nabi’den içinde bulunduğumuz mevsime uygun bir gazelini sunduktan sonra bir iki kitabının içeriğine ilişkin bilgi vereceğim.
“Bahâr geldi yine deste câm alınmaz mı
Bu gonceden bu havâlardan kâm alınmaz mı
Kalır gider mi bize ettiği bu cevr-i sitem
Sipihrden acaba intikaam alınmaz mı
Eder mi gûş acep andelîbin efgaanın
O goncanın deheninden kelâm alınmaz mı
Gurûr-i hüsn ü letâfet hitâba mâni’i ise
Ya reh-güzâra da varsak selâm alınmaz mı?
Nâkisedir sana şeb-gerdelik desem Nâbî
Acep bu sözden o mâh-ı tamâm alınmaz mı?
Nabî’nin Hayriname adlı kitabı Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyıldaki siyasî durumunu ortaya koyuyor. Şairin eserdeki siyasî tahlilleri, eserin yedi yaşındaki bir çocuğa nasihat amacıyla yazılmış olduğu iddiasının çok üzerinde bir içeriğe sahip olduğunu gösteriyor. XVII. yüzyılda yozlaşan insan ilişkileri ve kültürel durumu değerlendirmekte ve yaşadığı dönemin olumsuz yönlerini sosyo-kültürel açıdan eleştirmekte.
Nâbî’nin Sûrnâme’si 1675 yılında yazılmış. Şehzâdeler Mustafa ve Ahmed’in sünnet düğünlerinin tasvir ediliyor ve 587 beyitten oluşuyor.
Tuhfetü’l-Harameyn adlı eseri ise Hacca gidişini anlatıyor.
Yazımın sonuna bir beytini aktarayım:
“Nabi ile ol afetin ahvalini naklet
Efsane-i mecnun ile Leyla'dan usandık
“Nabi ile sevgilisi olan dilberin aşkından söz et, Mecnun ile Leyla'nın hikayesinden usandık.”
