Toplumca çok zorlu bir dönemden geçiyoruz. Dargınlıkla kızgınlık arasında bir yerlerde dolaşıp duran zihnimiz cevapsız sorulardan oldukça rahatsız. Maraş depremi bize gösterdi ki binalarımızın büyük çoğunluğu idari, ahlaki, hukuki, mimari, statik, güvenlik gibi birçok alanda sınıfta kaldı. 1937 yılında yaşanan ve cumhuriyet tarihimizin en büyük depremi olan 7.9 şiddetindeki Erzincan depreminden bugüne birçok farklı deprem ve facia yaşamamıza rağmen hiç hazır değildik. Hal böyle olunca yıkılmayan binalar ve teknolojik gelişmeler üzerinden yeni bir çare arayışına girişiyoruz ve karşımıza makul bir çözüm çıkıyor: Sismik izolatör. 1921 yılında Tokyo’da inşa edilen Imperial Otel’de kullanılan sismik izolatörler, aradan 102 yıl geçmesine rağmen fay hattı üzerinde bulunan şehirlerimizde neden kullanılmıyor? Ulaşılamaz mı, uygulanamaz mı, zor mu, pahalı mı? İnsan hayatından da mı?..
Sismik izolatör nedir ve ne işe yarar?
Sismik izolatör binayı taşıyan kolonların arasına yerleştirilen ve arabalardaki süspansiyon mantığı ile çalışarak sarsıntıları sönümleyen bir nevi bina amortisörüdür. Genellikle temel kolonlarına yerleştirilir ve sarsıntı enerjisinin zeminde kalarak üst katlara olan etkisinin azalmasını sağlar. Bu sistemle inşa edilmiş binaların üst katları depremi olduğundan %80 daha az hisseder. Örneklemek gerekirse; 6.8 şiddetindeki bir deprem üst katlarda 3.1 şiddetinde hissedilir. Bu sistemle inşa edilmiş binaların 9 şiddetinde bir depreme dayanmaları beklenir. Farklı çeşitleri olan bu sistemlerin bazılarının ömrü bina yaşına eşittir, bakım maliyetleri yoktur ve gerekli yapısal standartları sağlıyorsa mevcut binalara da entegre edilebilir.
Maliyeti nedir?
Ülkemizde üretildiği için kolaylıkla ulaşılabilir olan sismik izolatörlerin fiyatları yapının türüne, büyüklüğüne ve seçilen izolatör tipine göre değişkenlik gösterse de ortalama olarak bina maliyetinin %10’una yakın bir maliyeti olduğu kabul edilir. Standart 3+1 daire için hesap yapmak gerekirse daire başı 200-300binTL aralığında bir maliyet öngörülebilir. Mevcut binalara uygulama yapılması durumunda ek işler gerektiğinden maliyetler bir miktar daha artar.
Sismik izolatör çözüm mü?
Değil. Biri teknik biri ahlaki olan ve artık anlamamız gereken çok önemli iki konu var. Teknik konumuz şu; eğer binanızın zemini, demiri, betonu, düşey veya yatay taşıyıcı elemanlarının mukavemeti gereken sağlamlıkta değilse sismik izolatör işe yaramaz. Eğer binanız gerektiği gibi yapıldıysa zaten sismik izolatöre gerek olmaksızın sağlam kalır. Yan yana olduğu halde biri yıkılıp biri çatlamayan binaların kanıtladığı gibi… Sismik izolatör çok güçlü bir sönümleyicidir ancak kötü binayı kurtaracak araç değildir. Mevcut yapılara izolatör uygulaması düşünülmeden önce yapının dayanıklılık raporunun hazırlanması, gereken taşıyıcı eleman güçlendirmelerinin yapılması, bu rapor kapsamında gerekli ise güçlendirmelerin sismik izolatörlerle desteklenmesi gerekir.
Ahlaki konumuz ise şu!
Yıkılan binalara baktık ve dehşete düştük. Ne zeminin, ne demirin, ne betonun, ne mühendisliğin, ne işçiliğin, ne ilgili idarenin, ne kontrollerin olması gerektiği gibi olmadığını gördük. Koca kolanlarda iki demir çubuk ve beton sandığımız devasa blokların toz olduğunu da… Neyin doğru olduğunu gördük de sismik izolatörün kalan sorunu çözeceğini düşündük? Demir olması gerektiği yoğunlukta, beton olması gereken sağlamlıkta, idare denetimi her kurala uygun muydu ki bir izolatör takıp işi çözdük? Bugüne kadar ne olması gerektiği gibi oldu da sismik izolatör uygulamasının bilime ve ahlaka uygun yapılacağına ikna olduk? İnşaatı üstlenen müteahhit, demiri döşeyen usta, betonu yapan santral, projeyi çizen mühendis, zemin etüdünü yapan jeolog, yapı denetimciler, idarenin imar birimleri işlerini layıkıyla yaptı da bir tek izolatör mü kaldı? Bu iş bilmez, rüşvetçi ve ahlaksız ordusuyla yapılacak izolatör uygulamasının sağlamlığından hemen nasıl emin olduk?
Bence çözümü yanlış yerde aramak aslında hiç aramamaktır. Peki sizce: Bize gereken sismik izolatör mü yoksa ahlaki izolatör mü?
